Er is in de sociale psychologie veel onderzoek gedaan naar het verschijnsel polarisatie. Er zijn in hoofdzaak drie vormen van polarisatie:
1. Groepspolarisatie: verschuiving van de gemiddelde opvatting in een groep in de richting van dichtstbijzijnde “pool”
Deze vorm van polarisatie is goed toegankelijk voor experimenten en is in de sociale psychologie uitvoerig onderzocht (1). Het gaat om het verschijnsel dat discussie binnen een groep effect heeft op de gemiddelde opvatting van de groep. Stel bijvoorbeeld dat het thema dat in de groep wordt besproken de waardering voor Poetin is. Vóór de discussie laat men ieder individu uit de groep Poetin een cijfer geven van -1 tot en met +5. Hieruit kan dan het groepsgemiddelde worden berekend. Na de discussie doet men hetzelfde. Er blijkt nu dat als als er in de groep van tevoren (gemiddeld) een positieve waardering was voor Poetin, dat die dan door de discussie toeneemt (het groepsgemiddelde verschuift bijvoorbeeld van +1 naar +2). Maar als die waardering van tevoren negatief was, dan wordt hij nog negatiever (verschuift bijvoorbeeld van -2 naar -3). Kortom: door de discussie verschuift de gemiddelde opvatting van de groep in de richting van de dichtstbijzijnde “pool”.
xxxxxxxxxDe oorzaak hiervan is dat de mensen de neiging hebben elkaar na te praten en daardoor elkaars mening versterken. Hierbij wordt men meer beïnvloed door wat anderen er van vinden dan door rationele argumenten.
2. Polarisatie binnen een groep
Het ligt voor de hand te veronderstellen dat als de meningen binnen de groep vóór de discussie onderling sterk verdeeld zijn, dat dan die tegenstellingen door de discussie ook sterker zullen worden. Hierover is echter in de literatuur weinig te vinden. Het is opmerkelijk dat juist deze vorm van polarisatie het meest overeen komt met de magnetisatie van een ijzeren staaf, waar het verschijnsel zijn naam aan heeft ontleend.
x
3. Polarisatie tussen groepen
In beide voorgaande gevallen gaat het om het effect van discussie bìnnen een groep. Maar we kunnen ook kijken naar twee of meer groepen en het effect van discussie daartùssen. Hier is een grote kans dat (vooral heftige) discussie tussen de twee groepen er toe leidt dat de afstand tussen de gemiddelde opvatting binnen de ene groep en de gemiddelde opvatting binnen de andere groep groter wordt. Beide verschuiven dus in de richting van de extremen, “polen”. Dit is een maatschappelijk belangrijk verschijnsel en het “Kennisplatform inclusief samenleven” verklaart het kort als volgt:
xxxxxx“In het maatschappelijk debat is vaak aandacht voor de uitgesproken opvattingen van de polen. Het grootste deel van de mensen zit echter ergens in het midden. Deze groep wordt ook wel het “stille midden” genoemd. De polen oefen druk uit op het “stille midden” om een kant te kiezen. Ze proberen niet zozeer om elkaar te overtuigen, maar om deze middengroep mee te krijgen. Doordat de twee uiterste groepen steeds feller van zich laten horen, voelt de middengroep zich gedwongen een keuze te maken. Hierdoor neemt het aantal mensen aan beide polen toe en verdwijnt het “stille midden” en daarmee de ruimte voor nuance: mensen nemen steeds extremere standpunten in.” (2)
x
Noten
(1) Dit verschijnsel werd in de jaren 1960 ontdekt aan de hand van de verschuiving van de bereidheid van een groep om risico te nemen en kreeg toen de ongelukkige naam “Risky Shift Phenomenon”. Later bleek een dergelijke verschuiving niet alleen bij risicobereidheid op te treden, maar een algemeen karakter te hebben. Zie Myers, D.G. & Lamm, H. (1976). The group polarization phenomenon. Psychological Bulletin, 83: 602-627. Gemakkelijk toegankelijk: The Risky Shift Phenomenon
x
Literatuur
J. Remmerswaal (1995, .. 2013): Handboek groepsdynamica. (Speciaal hoofdstuk 11: Groepsprocessen en groepsfenomenen.)
x
11 maart 2023