Zoals bekend worden kinderen opgevoed met een stelsel van straffen en belonen. Daarmee is echter niet alles gezegd. Er bestaat ook een vorm van ethiek die gebaseerd is op een streven te voldoen aan deugden (1). Dan is de beloning vervangen door het gevoel, primitief uitgedrukt,  een goede daad te hebben verricht.

xxxxxx Strikt genomen zijn kunnen een strafstelsel en een deugdenethiek elkaar aanvullen. Wanneer in de Tien Geboden  wordt gezegd: “Gij zult niet stelen” of: “gij zult niet echtbreken” worden hiermee de deugden van eerlijkheid en van trouw gepropageerd. Maar in de deugdenethiek wordt meer de vrijwilligheid benadrukt.

xxxxxReeds de Grieken en de Romeinen kenden opsommingen van deugden, bekend zijn de vier klassieke deugden voorzichtigheid (prudentia), rechtvaardigheid (iustitia), gematigdheid (temperantia) en moed (fortitudo). Hieruit, tezamen met de door Paulus genoemde  waarden geloof, hoop en liefde, ontstonden de zeven “kardinale” deugden uit de Middeleeuwen.

xxxxxx Van minstens even groot belang voor de joods-christelijke Europese cultuur zijn de Bijbelse opsommingen van deugden. Deze komen expliciet ter sprake in het apocriefe Bijbelboek Tobit en een zestal daaruit komt weer terug in de aangrijpende gelijkenis van het Laatste Oordeel in Mattheüs 25.

xxxxxx Het is een gecompliceerd vraagstuk wat beter werkt, een systeem van belonen en straffen of een systeem van het nastreven van deugden. Allereerst geldt dat een systeem van belonen en straffen de mensen wel in het gareel kan houden, maar ze niet positief kan motiveren. Een reeks van deugden kan dat wel, deze kan voor de mensen zelfs de zin van het leven uitmaken. Verder geldt dat strafwetten een prikken tot overtreding in zich hebben en ook op andere wijzen averechts kunnen werken. Dat geldt voor deugden niet, althans veel minder of minder (2).

(1) Zie bijvoorbeeld A. Kinneging en T. Slootweg (red.) (2015): Deugdethiek, levensbeschouwing en religie.