Verwarring door vermenging van assen

Bij het éénassige politieke spectrum gebruikt men gewoonlijk meerdere definities tegelijk,  bijvoorbeeld  (1) grotere rol overheid versus minimale overheid en (2) vooruitstrevend versus behoudend.  Deze dubbelzinnigheid heeft tot gevolg dat er in een discussie gemakkelijk verwarring kan ontstaan doordat men ongemerkt overgaat van de ene definitie naar de andere. Zo kan men  bijvoorbeeld in een betoog eerst spreken van “grotere rol overheid” en even later in hetzelfde betoog daar “behoudend” tegenover stellen. 
          Een hiermee verwant probleem ontstaat doordat de inhoud van “rechts” en “links” in de tijd verandert. Aan het eind van de 19e eeuw betekende bijvoorbeeld “links” socialistisch en “rechts” confessioneel. Maar soms blijft zo’n oude betekenis nog lang hangen en op de achtergrond van het denken meespelen. Ook dat is een bron van verwarring. 

Een belangrijk voorbeeld van het door elkaar halen van twee assen is het hedendaagse gebruik van de term “extreem rechts”. Stel dat men de links-rechts as definieert met de tegenstelling grote staatsinvloed versus weinig staatsinvloed (dus sociaal-economisch) . Als men nu op deze as steeds verder naar rechts gaat komt men aan het uiteinde in het gebied van “extreem rechts”. Als we ons aan de gegeven definitie houden betekent dit: minimale staatsinvloed (eventueel aangevuld met  totale vrijhandel, privatisering van vrijwel alles, enzovoort). Maar in pers en op de televisie  verstaat men onder “extreem rechts” vaak iets heel anders, namelijk fascistische gezindheid of het aanhangen van een gewelddadige neonazipartij.

Waar komt deze merkwaardige invulling van het rechteruiteinde van links-rechts as vandaan? De enige redelijke verklaring is dat hij afkomstig is van een heel andere as, namelijk van de uit de tijd van de Tweede Wereldoorlog stammende as communisme versus fascisme. Tijdens deze oorlog bestreden deze twee ideologieën  elkaar op leven en dood en hieruit trekt men dan de conclusie dat ze dan ook  in het politieke spectrum wel maximaal tegengestelde posities zullen innemen (zie voor het ontstaan van deze as de paragraaf “Een relikwie uit de oorlog: de as fascisme versus communisme”).
De twee genoemde assen kunnen als volgt worden weergegeven:

Economische as:                             communisme  ←—————————–→ liberalisme
Tweede Wereldoorlog:                 communisme ←—————————–→ fascisme

Deze twee assen lijken op elkaar doordat bij beide het linker uiteinde wordt ingevuld met communisme. Maar het is onjuist om hieruit de conclusie te trekken dat ze dan ook aan de rechteruiteinden gelijk zijn en dat extreem liberalisme gelijkgesteld mag worden met fascisme.